Pod koniec XVIII wieku wraz z odkryciem i eksploracją Nowej Zelandii i Australii, w Europie zaczęło pojawiać się wiele nieznanych do tej pory roślin. Ekspedycje naukowe pieczołowicie zbierały i katalogowały nowe okazy flory i fauny. Rośliną, która wzbudziła niemałe zainteresowanie była okazała zimozielona, bylina porastająca zbocza górskie Nowej Zelandii- Phormium- przez miejscową, maoryską ludność nazywana Harakeke.
(graf.) Tradycyjne maoryskie stroje wykonane z włókien Phormium
Angielscy koloniści szybko odkryli jej zalety: długie włókna z liści służące do wyplatania tkanin, mocnych lin i nici, lecznicze właściwości korzeni, pyłek kwiatowy niezrównany jako puder do twarzy czy możliwość wykorzystania w przemyśle papierniczym. Cenna roślina szybko zawędrowała na Wyspy Brytyjskie a później w cieplejsze rejony Europy. Włókna z liści przebojem wdarły się do przędzalni, zawojowały rynek sznurów i nici na wiele dziesięcioleci- ostatnia angielska fabryka wykorzystująca włókna Phormium została zamknięta w 1980 roku.
(fot.) Rośliny Phormium w naturalnym środowisku, Nowa Zelandia
Jako roślina o wyjątkowych właściwościach dekoracyjnych Phormium zawładnęło również ogrodami.
W obrębie rodzaju Phormium wyróżniamy dwa gatunki Phormium tenax oraz Phormium cookianum- oba są dostępne w sprzedaży.
Phormium tenax- tęgosz mocny nazywany także lnem nowozelandzkim, jest powszechniej spotykany w uprawie, jest też okazalszy od swojego kuzyna. Rośliny szybko się rozrastają, ich liście mogą osiągać nawet 3 metry długości a kwiatostany wyrastają do 5 metrów wysokości.
Phormium cookianum jest gatunkiem, którego liście dorastają do 1-2 m a kwiatostan wznosi się na ok. 3 metry.
Obecnie w wyniku wielu zabiegów hodowlanych dostępne są również odmiany o zdecydowanie mniejszych rozmiarach, z przeznaczeniem do uprawy w ograniczonych przestrzeniach.
Phormia są również cenione za oryginalne kwiatostany. W okresie kwitnienia potrafią stworzyć niesamowity spektakl w naszym ogrodzie.Kwiaty są zebrane w okazale kwiatostany barwy białej, żółtej lub czerwonawej.
Owocem jest torebka nasienna.
(graf.) XIX wieczne grafiki przedstawiające rośliny Phormim
W obrębie obu gatunków znajdziecie liczne odmiany kolorystyczne od żółtych poprzez zielone, różowe, czerwone aż po ciemno bordowe. Łatwo dostępne są tez odmiany o pasiastym ulistnieniu.
(fot.) Phormium tenax w nowoczesnej aranżacji
Phormia dobrze komponują się w nasadzeniach z innymi roślinami, są także doskonałymi roślinami soliterowymi (rosnącymi w pojedynkę).
(fot.) Phormium w otoczeniu lawendy
Mniejsze odmiany dobrze sprawdzają się w donicach, na tarasach.
(fot.) Roślina uprawiana w donicy
Na otwartych przestrzeniach jest często wykorzystywana jako osłona przed silnymi podmuchami wiatru.
Pamiętajcie żeby dobrać odpowiednią odmianę do waszego ogrodu. Miejcie na uwadze, że rośliny dość szybko rosną a system korzeniowy jest silnie rozwinięty i niesłychanie trudny do usunięcia. Jeśli zdecydujecie się pozbyć rośliny z ogrodu może to stanowić nie lada wyzwanie, a pozostawiwszy w ziemi, choć najmniejsza karpę Phormium, możecie dość szybko spodziewać się powrotu waszego ‘ulubieńca’.
Do małych ogrodów i donic polecam odmiany takie jak:
- Phormium tenax 'Duet'- dorasta do ok. 1 metra, jasnozielona z kremowymi pasami, pokrój sztywny, wzniesiony
- Phormium cookianum 'Tricolour'- dorasta do ok. 1.2 metra, liście o zielonych, kremowych i czerwonych pasach, pokrój przewieszający
- Phormium cookianum 'Yellow Wafe'- dorasta do 1.2 metra, zielono żółte liście, pokrój przewieszający
- Phormium cookianum 'Jester'- dorasta do 0.9 metra, różowe liście z zielonym obrzeżem, pokrój przewieszający
(fot.) Phormium 'Jester'
- Phormium cookianum 'Platt’s Black'- dorasta do 0.9 metra, liście ciemno bordowe, prawie czarne, o pokroju przewieszającym
i jedna z najmniejszych dostępnych odmian Phormium 'Jack Spratt', dorastająca do zaledwie 30cm wysokości o sztywnych czerwono- brązowych liściach.
Jeśli macie wiekszy ogród i możecie przeznaczyć więcej miejsc pod uprawę tej rośliny to polecam:
- Phormium cookainum 'Majestic Rage'- dorasta do 1.7 metra, bordowe liście, pokrój przewieszający
- Phormium tenax 'Black Rage'- dorasta do 1.7 metra, ciemno-bordowe liście o srebrnym nalocie nadającym niebieskawy odcień roślinie, pokrój wyprostowany, liście wzniesione ku górze
- Phormium tenax 'Gold Spike'- dorasta do ponad 2 metrów, liście o żółtym kolorze, pokrój wzniesiony
- Phormium tenax 'Sundowner'- dorasta do ponad 2 metrów, liście o czerwonych, różowych i brązowych pasach, pokrój wzniesiony
(fot.) Phormium 'Sundowner'
Phormia nie są wymagającymi roślinami, dobrze znoszą uprawę zarówno na glebach piaszczystych jak i cięższych, gliniastych. Jedynym wymaganiem jest dobra przepuszczalność podłożą, rośliny nie lubią zbyt długiego utrzymywania się wody w obrębie systemu korzeniowego.
(fot.) Niektórzy maja sporo problemów z pozbyciem się niechcianej rośliny :)
Odmiany o wielokolorowych i jasnych liściach są zalecane do uprawy na nasłonecznionych stanowiskach -oczywiście, jeśli chcecie utrzymać ciekawe i intensywniejsze wybarwienie. Rośliny dobrze znoszą półcień, ale pamiętajcie, że kolory liści prawdopodobnie nie będą już tak intensywne.
W pierwszym roku uprawy, w okresie dłuższej suszy nie zapomnijcie o podlaniu roślin. W późniejszych latach ze względu na rozbudowany system korzeniowy rośliny nie mają problemu w samozaopatrzenie w wodę (wyjątek stanowi uprawa kontenerowa gdzie rozwój korzeni oraz dostęp do wody jest ograniczony).
Również, jeśli chodzi o nawożenie, rośliny nie są wymagające. Radzę stosować nawozy o przedłużonym działaniu (granulaty Osmocote lub Miracle-gro), wtedy stosujemy je jednorazowo, wiosną- zaoszczędzi nam to pracy i nie będzie zaprzątać myśli.
(fot.) 4 letnia rabata obsadzona wieloma odmianami Phormium. Obserwujemy różnoraką kolorystykę, sile wzrostu oraz pokrój roślin
Pomimo wielu zalet, niestety, Phormium nie jest rośliną idealna. Problem będą stanowić niskie temperatury. Jeśli słupek rtęci powędruje w dół poniżej -50C a my nie zabezpieczyliśmy rośliny przed zimnem możemy zacząć się z nią żegnać. Jeśli temperatury przez kilka dni będą utrzymywać się w okolicach -100C lub poniżej nie pomogą nam już nawet najlepsze zabezpieczenia. Najoczywistszym rozwiązaniem jest, więc wybór odmian do uprawy w donicach i zimowanie ich w garażu, szklarni lub innym pomieszczeniu gdzie będziemy w stanie utrzymać temperaturę w okolicach 00C.
Możemy również na okres zimowy przenosić roślinę do domu, lecz pamiętajmy żeby nie trzymać jej w pobliżu grzejników a najlepiej wybierać najchłodniejsze rejony naszego mieszkania.
(fot.) Roślina Phormium z uszkodzeniami wywołanymi zbyt niska temperatura
Rośliny nie należą do najtańszych. Dość małe egzemplarze kosztują w okolicach 10-15 euro/funta, w szkółkach są dostępne za połowę tej ceny.
Odradzam kupowanie roślin w lutym czy na początku marca, bo będzie trudno nam ocenić ewentualne uszkodzenia pomrozowe. Unikajmy tez zakupów Phormium w sekcjach z przecenami, także z powodu trudności z oceną jakości.
(fot.) Phormium 'Black Adder'
Życzę powodzenia w uprawie, bo warto zacząć przygodę z tą nieco egzotyczną dla nas rośliną. Jeśli o czymś nie napisałam a chcielibyście zapytać to śmiało piszcie.
P.S.
Jeśli ktoś jeszcze nie zna strony Królewskiego Towarzystwa Ogrodniczego to z całego serca polecam. Niewyczerpana kopalnia wiedzy!
